چرا عدد اسيدي (TAN) و عدد قليايي (TBN) را اندازه گيري مي كنيم؟

اين يك واقعيت اجتناب ناپذير است كه روانكارها در حين كار به مرور زمان تخريب مي شوند. تنش هاي مكانيكي، حرارتي و وجود آلاينده ها باعث مي شوند كه روغن نتواند وظايف روانكاري خود را در دراز مدت حفظ كند. خرابي يك روانكار عمدتا بدليل تخريب تركيبات شيميايي روغن بوده و منجر به تشكيل تركيبات اسيدي مي شود. اين تركيبات اسيدي كه در اثر واكنش شيميايي روغن پايه و تركيبات افزودني ها در محيط غني از اكسيژن/نيتروژن تحت تنش هاي حرارتي بالا تشكيل مي شوند باعث خوردگي قسمتهاي آغشته به روغن، تشكيل لجن و در نهايت گرفتگي فيلتر هاي روغن را بدنبال خواهد داشت.
بنابراين لازم است تا سطح اسيديته را در روغن مورد مصرف با گذشت زمان تعيين و كنترل كنيم. سطح اسيديته با اندازه گيري اسيد در روغن (TAN) و يا با تعيين ميزان قليائيت باقي مانده از افزودني ها در روغن (TBN) بدست مي آيد. معمولا TBN به عنوان مشخصه قليائيت در موتور هاي ديزل و TAN در ساير كاربردها از قبيل روغنهاي دنده، هيدروليك و توربين ها (كه تشكيل اسيد كمتر مورد انتظار است) مستقيما اندازه گيري مي شود. TAN و TBN بر اساس مقدار پتاسيم هيدروكسيد يا مقدار اكي والان مورد نياز براي خنثي كردن يك گرم از نمونه (mgKOH/g) گزارش مي شود.
روانکارها در موتورهاي ديزل بدليل فشارهاي حرارتي و دماي بالا موتور يكي از موارد پر دردسر بوده و منجر به تشكيل سريع تركيبات ثانويه اسيدي مي شود. بنابراين بايستي در روغنهاي مورد استفاده در موتورهاي ديزل از بسته هاي افزودني با خاصيت قليايي بالا استفاده شود تا اسيدهاي ايجاد شده قبل از تشكيل لجن و تركيبات چسبنده و خورده شدن اجزاء ماشين، مصرف شوند. به همين خاطر كنترل TBN در موتورهاي ديزل نقش حياتي در طول عمر موتور خواهد داشت.
در ديزل هاي دريايي، به خاطر اينكه صنعت حمل و نقل بين المللي دريايي در خصوص سوخت مورد مصرف خود بسيار كمتر سختگيرانه عمل ميكند، TBNبيش از آنچه تحت تاثير تركيبات ثانويه اكسيد كننده، كه افزودني را از بين مي برند، قرار گيرد تحت تاثير نوع سوخت مورد استفاده مي باشد. بنابراين روغنهاي روانكار مورد استفاده در ديزل هاي دريايي بايستي داراي افزودني هاي سنگين با خاصيت TBN بالا باشند.
در اكثر مواقع، سوختهاي با مقدار سولفور بالا مقادير TBN بالايي را تا حدود 70 mgKOH/g نياز دارد. واكنش بين آب و مقادير بالاي سولفور در سوخت ايجاد سولفوريك اسيد مي نمايد كه در اين حالت كنترل TBN امري حياتي خواهد بود. بنابراين لازم است در موتورهاي ديزل دريايي به طور هفتگي مقدار TBN تعيين و به كمك روغن سرريز با بالا نگه داشتن سطح افزودني ها مقدار TBN افزايش يابد.