انواع دنده ها از نظر روانكاري

دنده‏هاي باز و دنده هاي بسته دو نوع اصلي از جعبه دنده‏ها هستند. اين طبقه ‏بندي از نظر نوع روش روانکاري در اين دنده‌ها صورت گرفته است.

دنده‌هاي بسته
دنده‌هاي بسته، دنده هايي هستند که در يک محفظه‌ي بسته قرار دارند. اين دنده‏ها معمولاً بسته به شرايط عملکرد، به روغني با انواع مواد افزودني نياز دارند. بازدارنده‏هاي اکسيداسيون، ضدزنگ‏ها و ضدکف‏‏ها از افزودني هاي معمول موجود در اين روغن‌ها هستند. همچنين در مواقعي که مقدار بار وارد‌شده بر دنده ها زياد باشد، افزودني هاي فشارپذير (EP) نيز به‌کار مي‏رود.

روانکاری دنده‌های بسته
روانکاري در دنده هاي بسته توسط عمل پاشش انجام مي شود. در اين حالت مقدار روانکار در جعبه‌دنده به اندازه‌ای است که دندانه‏هاي چرخ‌دنده‏ي پايين تر در روانکار غوطه ور شود. براي روانکاري دنده‏هاي بسته ممکن است از يک پمپ در سيستم دنده استفاده شود تا روغن را بر روي دندانه ها، نزديک محل درگيرشدن آنها، بپاشد. اين روانکاری با سيستم ترشحی يا گردشی نيز انجام می‌شود. روان‌کننده‌ها در دنده‌های بسته تحت شرايط سختی قرار دارند. روانکار از دندانه‌‌های دنده يا محور به‌صورت ترشح يا مه به اطراف پاشيده می‌شود که در اين حالت روغن به‌صورت مه درآمده در معرض اکسيدشدن توسط هوای موجود قرار می‌گيرد. بنابراين روغن‌دنده‌ی مورد استفاده در اين دنده‌ها بايد مقاومت کافی در برابر اکسيدشدن را داشته باشد (حاوی افزودنی‌های بازدارنده‌ی اکسيداسيون باشد).
اصطکاک روغن و گاهی اصطکاک فلزی توليد گرما می‌کند و باعث افزايش درجه‌حرارت روانکار می‌شود. افزايش حرارت، سرعت اکسيدشدن را افزايش می‌دهد و در نتيجه رسوب يا لجن ايجاد می‌شود. لجن و رسوب توليد‌شده جريان روغن را محدود و يا از انتقال گرما به مبدل‌های حرارتی و يا از طريق جداره‌ی جعبه جلوگيری می‌کند. اين محدوديت جريان باعث اختلال در عمل روانکاری می‌شود. رسوبات تشکيل‌شده عايق حرارت بوده، عمل سرد‌کردن را کاهش داده و باعث افزايش سرعت اکسيدشدن مي‌شوند. محدوديت جريان در نهايت در عمل روانکاری اختلال ايجاد می‌کند و موجب از بين‌رفتن دنده‌ها می‌شود.
  • فشارپذيري: اين ويژگي روغن را در برابر فشار مقاوم مي‏کند و از جداشدن اجزاي روغن و تخريب آن جلوگيري مي‏کند. هنگامي که ضخامت لايه‏ي روغن از بين رفته‌است، اين ويژگي موجب حفاظت در برابر جوش‏خوردگي و خوردگي دنده‏هاي تحت بار سنگين مي‏شود. اين خاصيت باعث می‌شود که لايه‌ی روغن تحت فشارهای زياد پاره نشود و در نتيجه از تماس فلز- فلز جلوگيری کند.
  • پايداري در برابر اکسيدشدن و پايداري شيميايي: يک روانکار مناسب نبايد به راحتي اکسيد شود و بايد در درجه‌حرارت بالا و رطوبت موجود در محيط عملکردي مناسب داشته باشد. اين ويژگي از سفت‏شدن و تشکيل لعاب و لجن جلوگيري مي‏کند. اين ويژگي در دنده‏هاي با سرعت بالا لازم است، زيرا روغن در دماي عملکرد بالا و در معرض هوا قرار دارد.
پايداری شيميايی خوب روغن برای به حداقل‌رساندن اکسيدشدن، تحت شرايط حرارت بالا و هم‌خوردن در حضور هوا و نيز تأمين عمر سرويس‌دهی طولانی روغن لازم است.
  • سياليت: روغن‌دنده‌‌‌ی مناسب برای استفاده در دنده‌های بسته، بايد سياليت کافی در درجه‌حرارت‌های پايين را داشته باشد.

دنده‌های باز و روانكاري آنها
دنده‏هاي باز، دنده‏هايي هستند که در يک محفظه‏ي رو باز قرار دارند و تأمين محفظه‌های آب‌بندی‌شده برای آنها عملی نبوده و غيراقتصادی است. اين دنده‌ها معمولاً بزرگتر از دنده‌های بسته هستند و با سرعت نسبتاً کم حرکت می‌کنند و بنابراين به روان‌کننده‌ای با گرانروی بالاتر نياز دارند.
اين دنده‌ها به‌طور جزئی و در فواصل زمانی کوتاه روانکاری می‌شوند که روانکاري از پاشيدن متناوب يا پيوسته‌ی روغن بر روي دنده ها انجام مي شود. وظيفه‌ی روغن‌دنده هاي باز جلوگيري از تماس فلز- فلز، كاهش اصطكاك و محافظت دندانه‌ها در برابر خوردگي حفره‌ای، سايش و خراشيدگی است. اغلب روغن‌دنده هاي باز، روغن‌هاي سنگين، ترکيبات پايه آسفالتي و گريس هاي نرم هستند‌.
در کاربردهاي دنده ي باز، بايد روانکار در برابر پخش شدن توسط نيروي گريز از مرکز و يا پاره‌شدن لايه روانکار به‌وسيله عمل دندانه هاي دنده مقاومت کند که بنابراين به روغن با قابليت چسبندگي بالا نياز است.
بسته به شرايط سرويس و کارکرد اين روغن‌ها، افزودني هاي فشارپذير (EP) و بازدارنده هاي اکسيداسيون به آنها افزوده مي شود. در هنگام استفاده از روغن‌دنده های باز (روانکارهاي چسبنده) بايد دقت زيادي صورت گيرد؛ زيرا روغن‌دنده‌های باز‌ به‌دليل قابليت چسبندکی، آلودگي و گردوخاک را جذب می‌کنند و اين مواد مي‏توانند به‌عنوان ساينده عمل کنند.
دنده های باز با روش پيوسته (مداوم) يا متناوب روانکاری می‌شوند. در هر يك از اين دو روش، چندين طريقه‌ی كاربرد روانكار ميسر مي‌باشد. در روانكاري پيوسته، مقدار معيني از روانكار بي‌وقفه به ناحيه‌ی تماس دندانه‌ها و يا نقطه‌ی اصطكاك تزريق مي‌شود. روانکاری پيوسته در دنده‌های باز به‌صورت سيستم فشاری، سيستم شناور در روغن (غوطه‌وری) و ترشحی انجام می‌شود. در سيستم فشاری به يک محور يا پمپ مستقل نياز است تا روغن را از يک مخزن کشيده و روی دنده‌ها بپاشد.
در سيستم ترشحی روغن از يک مخزن به‌وسيله‌ی دنده‌ای که قسمتی از آن در روغن شناور است، کشيده و روي بقيه جهت‌ها روانکاری در اين دنده‌ها تحت شرايط مرزی انجام می‌شود.
  • مقاومت در برابر چکه‌کردن: اين ويژگي در روغن از هدر‌رفتن آن به‌ويژه در دماهاي بالا که منجر به کاهش گرانروي مي‏شود، جلوگيري مي‏کند.
  • مقاومت در برابر شکنندگي (فاسد شدن): روانکار بايد در برابر شکنندگي، به‌ويژه در دماهاي خيلي کم مقاومت کند.